Հայաստանը գիրք է, որով սովորել են առաջին մարդիկ
Օսիպ Մանդելշտամ
Ռուս մեծ բանաստեղծ Օսիպ Մանդելշտամը (1891-1938), ինչպես Հայաստանի, հայ ժողովրդի ու հայ մշակույթի հետ երբևէ առնչված համաշխարհային մշակույթի շատ մեծեր՝ մեր երկրի մասին իր տպավորությունները ներկայացրել է գրականության միջոցով։ Բանաստեղծը Հայաստանում է լինում 1930 թվականի մայիսից, մինչ նույն թվականի աշուն։ Կյանքի շատ ծանր շրջանում հանգրվանելով մեր երկրում՝ բանաստեղծը հոգական հանգստություն է գտնում այստեղ, վերսկսում ստեղծագործել։ Օ․ Մանդելշտամը հեղինակել է «Ճանապարհորդություն Հայաստան» ուղեգրությունը և «Հայաստան» բանաստեղծական շարքը։ Բանաստեղծի կնոջ վկայությամբ, Օ․ Մանդելշտամը Հայաստնին նվիրված իր բանաստեղծությունները ընթերցել է Եղիշե Չարենցի համար, որն էլ բարձր է գնահատել նրա ստեղծագործությունը։ Մանդելշտամը նաև հայերեն է սովորել և «Հայաստան» շարքում շատ ինքնատիպ ձևով բնութագրել մեր լեզուն։ Art365-ը ներկայացնում է Օսիպ Մանդելշտամի Հայաստան շարքի Հայոց լեզվին առնչվող բանաստեղծությունները: Այստեղ ընթերցողը չի գտնի մեր ինքնասիրությունը շոյող գովեստներ ու փառաբանություններ, սակայն կզգա բանաստեղծի՝ մեր լեզվի յուրահատուկ ընկալումը, շրջապատող իրականության ու քնարական հերոսի բախումից ծնվող ողբերգությունը․
АРМЕНИЯ
Ты красок себе пожелала —
И выхватил лапой своей
Рисующий лев из пенала
С полдюжины карандашей.
Страна москательных пожаров
И мертвых гончарных равнин,
Ты рыжебородых сардаров
Терпела средь камней и глин.
Вдали якорей и трезубцев,
Где жухлый почил материк,
Ты видела всех жизнелюбцев,
Всех казнелюбивых владык.
И, крови моей не волнуя,
Как детский рисунок просты,
Здесь жены проходят, даруя
От львиной своей красоты.
Как люб мне язык твой зловещий,
Твои молодые гроба,
Где буквы — кузнечные клещи
И каждое слово — скоба....
****
Колючая речь араратской долины,
Дикая кошка — армянская речь,
Хищный язык городов глинобитных,
Речь голодающих кирпичей.
А близорукое шахское небо —
Слепорожденная бирюза —
Все не прочтет пустотелую книгу
Черной кровью запекшихся глин.
Октябрь 1930
***
Дикая кошка — армянская речь —
Мучит меня и царапает ухо.
Хоть на постели горбатой прилечь:
О, лихорадка, о, злая моруха!
Падают вниз с потолка светляки,
Ползают мухи по липкой простыне,
И маршируют повзводно полки
Птиц голенастых по желтой равнине.
Страшен чиновник — лицо как тюфяк,
Нету его ни жалчей, ни нелепей,
Командированный — мать твою так!—
Без подорожной в армянские степи.
Пропадом ты пропади, говорят,
Сгинь ты навек, чтоб ни слуху, ни духу,—
Старый повытчик, награбив деньжат,
Бывший гвардеец, замыв оплеуху.
Грянет ли в дверь знакомое:—
Ба! Ты ли, дружище,— какая издевка!
Долго ль еще нам ходить по гроба,
Как по грибы деревенская девка?..
Были мы люди, а стал людьё,
И суждено — по каком разряду?—
Нам роковое в груди колотье
Да эрзерумская кисть винограду.
Ноябрь 1930