Կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Հարությունյանի (1920–2012 թթ․) թերևս ամենահայտնի և ամենաշատ կատարված ստեղծագործությունը՝ շեփորի և նվագախմբի համար գրված կոնցերտն է։ Ստեղծագործությունը գրվել է 1949-1950 թվականներին, երբ երիտասարդ կոմպոզիտորը նոր էր վերադարձել Մոսկվայից և հետաքրքրվում էր ազգային երաժշտության և դասական երաժշտության արտահայտչաձևերի համադրությամբ։
Ո՞ւմ համար գրվեց
Ըստ տարբեր աղբյուրների, կոմպոզիտորն այս ստեղծագործությունը գրել է հայ հայտնի շեփորահար Հայկազ Մեսիայանի, կամ այլ տարբերակով՝՝ խորհրդային հայտնի շեփորահար Տիմոֆեյ Դոկշիտցերի համար։ Հենց Դոկշիտցերի կատարումների շնորհիվ այս ինքնահատուկ ու առինքնող ստեղծագործությունը համաշխարհային հռչակ է ձեռք բերում։ Այն 1950-ական թվականներից կատարվում է աշխարհի հայտնի ու մեծ բեմերում, ավելին, իր պատվավոր տեղն է զբաղեցրել երաժշտական դասագրքերում, դարձել յուրահատուկ մարտահրավեր շեփորահարների համար։ Այս ստեղծագործության կատարումը պահանջում է թե՛ տեխնիկական մեծ վարպետություն, և թե՛ արտահայտչական մեծ ուժ, որոնց համադրությամբ էլ առաջանում է այս կոնցերտի հմայքը։
Հնարավորություններ և արտահայտչականություն
Կոնցերտի մեծ ազդեցությունը պայմանավորված է նրանով, որ կոմպոզիտորը ներդաշնակորեն համադրել է շեփորի հնարավորությունները և հայկական երաժշտության յուրահատուկ ինտոնացիան։ Այս ստեղծագործության մեջ Ա․ Հարությունյանը կարողացել է միավորել նաև արևելյան որոշ մոտիվներ ու դրանք ներկայացնել դասական կոնցերտներին բնորոշ կուռ կառուցվածքով։ Կոնցերտը բաղկացած է վեց մասից և կադենցիայից, որը հեղինակել է Տիմոֆեյ Դոկշիտցերը։
«Երբ առաջին անգամ կարդացի նոտաները, հասկացա, որ սա սովորական կոնցերտ չէ։ Այստեղ շեփորը երբեմն երգում է, երբեմն պայքարում, երբեմն հեգնում։ Հարությունյանը գրել էր մի գործ, որտեղ շեփորը դառնում է գլխավոր դերակատարը բեմում»։
Արձագանքներ և կատարողներ
Տիմոֆեյ Դոկշիտցերից բացի այս ստեղծագործությունը կատարել են հայտնի շեփորահարներ Մորիս Անդրեն, Ալիսոն Բալսոմը, Ֆիլիպ Սմիթը և այլք։ Մասնավորապես Մորիս Անդրեն նշում է․
«Հարությունյանի կոնցերտը յուրահատուկ է, որովհետև այն տալիս է շեփորին մարդկային ձայն։ Այն ոչ միայն վիրտուոզների գործ է, այլև սրտի խոսք»։
Իսկ «New York Times»-ի լրագրողներից մեկը 1984-ին գրում է․
«Հարությունյանի շեփորի կոնցերտը զարմանալիորեն կենսախինդ է։ Այն հիշեցնում է արևելյան շուկայի գույները, հայկական պարերի զարկը և միաժամանակ դասական կոնցերտի տրամաբանությունը։ Հազվադեպ բան է, երբ այսքան հեշտությամբ ազգայինը դառնում է համամարդկային»։