Արթնացավ հրկիզող մի սեր...
Կարինե։
Կարինե Քոթանճյան...
«Ծիածանը»...
Արև՛ն է այնտեղ,—
Նաիրյան թախիծի միջից.
Հրկիզված իմ հոգին բանտել
Եվ ուզում էր անդարձ շիջի։
Իրանի արև՛ն էր շոգ—
Լացակումած կապույտը Նաիրի...
Ու թախիծը—խեղդող, ճնշող,—
Խառնված ոսկեման հրին։
Եղիշե Չարենցն իր՝ «Չարենց-Նամե» պոեմում այսպես է բնութագրում իր ամենահայտնի շարքերից մեկը՝ «Ծիածանը»: Շարքը նվիրված է Կարինե Քոթանճյանին՝ «Դու իմ վերջի՜ն, իրիկնայի՜ն, աստղայի՜ն քույր..․» ընծայագրով։ Սիմվոլիստական պոեզիայի սկզբունքներով ու հատկապես ֆրանսիական ու ռուսական սիմվոլիստներ, նաև Վահան Տերյանի բանաստեղծության ներշնչումով ստեղծված այս հիանալի շարքն առանձին գրքով հրատարակվում է Մոսկվայում՝ 1917 թվականին:
Բանաստեղծի ծննդյան 125-ամյակի միջոցառումների շրջանակում Ե.Չարենցի «Ծիածան» ժողովածուից, նաև «Ողջակիզվող կրակ», «Ութնյակներ արևին», «Զանազան բանաստեղծություններ» շարքերից ընտրված 74 բանաստեղծություններ հրատարակվել են «ԾԻԱԾԱՆԸ» ԵՎ .../ “L’ARC–EN–CIEL” ET երկլեզու(հայերեն, ֆրանսերեն) գրքում: Ժողովածուն կազմել ու հրատարակության է պատրաստել Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարանը՝ Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանատան հետ համագործակցությամբ: Թարգմանություններն իրականացրել է Արամ Բարլեզիզյանը: Այս աշխատանքը, ցավոք, դարձավ թարգմանչի կյանքի վերջին գործը:
Հոկտեմբերի 28-ին Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանատանը տեղի ունեցավ գրքի շնորհանդեսը: Ներկաները բարձր գնահատեցին կատարված աշխատանքը և հնարավորությունը՝ ֆրանսիալեզու ընթերցողին ներկայացնելու Չարենցի չքնաղ բանաստեղծությունները:
Art365-ներկայացնում է ժողովածուում ընդգրկված երեք բանաստեղծություն՝ բնագրով ու ֆրանսերեն թարգմանությամբ:
***
Ես աստղային մի պոետ, Լաբիրինթում քո Կապույտ,
Քո՛ւյր, անցնում եմ, որպես աստղ, հոգիս - մեռած
աստղի փայլ.
Այնքան տրտում է հոգիս, բայց միշտ ժպտում է հոգուդ,
Որ երազը չդառնա Գողգոթայի ճանապարհ…
***
Moi, poète né des étoiles, dans ton Labyrinthe Bleu,
Je passe, sœur*, telle une étoile, mon ȃme – éclat
d’astre éteint:
Mon ȃme est si attristée, mais elle sourit à la tienne
Pour que le rêve ne devienne pas chemin de croix, de Calvaire…
Կ Ա Պ Ո Ւ Յ Տ Ը
1
Կապույտը հոգու աղոթանքն է, քույր,
Կապույտը թախիծ.
Կապույտը կարոտ թափանցիկ, մաքուր,
Ու հստակ, ու ջինջ:
Կապույտը քրոջ աչքերի անհուն
Առավոտն է թաց:
Կապույտում հոգիս մի հին իրիկուն
Անզո՜ր հեծկլտաց:
Կապույտը ծեգին աղոթքի կանչող
Ղողանջն է զանգի:
Կապույտը - արցունք, ու կապույտը - ցող
Հոգու, երկնքի:
Կապույտում անսուտ խոսքեր են հոսում
Երկնքից - երկինք:
Հոգիս - Կապույտի լաբիրինթոսում
Սրբացած կնիք:
Այն, որ չի եղել, որ պե՛տք է լինի
Մանկական սրտում -
Հոսում է, որպես լուսավոր գինի -
Հոգու կապույտում:
LE BLEU
1
Le bleu est la prière de l’âme, ma sœur,
Le bleu – un chagrin:
Le bleu – une envie transparente, pure,
Et précis, serein.
Le bleu, le matin humide et immense
Est les yeux d’une sœur.
Dans le bleu mon âme sanglota un soir
Impuissante mais fière.
À l’aurore le bleu, carillon d’une cloche,
Appelle à la prière.
Le bleu est la larme, il est la rosée
De l’âme et du ciel.
Les paroles vraies passent d’un ciel à l’autre
Dans cet immense bleu.
Mon âme dans le labyrinthe du Bleu
Une empreinte sacrée.
Ce qui n’existe pas mais doit exister
Dans un cœur d’enfant,
Coule comme le vin, comme un vin tout clair
Dans le bleu de l’âme.
***
Լուսամփոփի՜պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի,
Կապո՜ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով,
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ...
Ես ի՞նչ անեմ, ի՞նչ անեմ, որ չմեռնի իմ հոգին,
Որ չմարի իմ հոգին քո ակաթե աչքերում.
Ես ի՞նչ անեմ, որ մնա ծիածանը երեքգույն,
Որ չցնդի, չմարի՜ իմ հոգու հեռուն...
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի,
Կապո՛ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի՜պես հոգեթով,
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ...
***
Jeune fille, lampe crystalline, aux yeux de La Sainte-Vierge,
Poitrinaire et transparente comme l’ensemble d’un beau rêve,
Jeune fille bleue, ravissante comme agate et à peau blanche,
Jeune fille, lampe crystalline…
Que puis-je faire, moi, que puis-je faire pour que mon ȃme ne meure pas,
Pour que mon ȃme ne meure pas dans tes yeux aux teintes agate,
Que faire pour que l’arc-en-ciel tricolore toujours demeure,
Pour que ne s’efface jamais l’attente lointaine de mon cœur?
Jeune fille, lampe crystalline, aux yeux de La Sainte-Vierge,
Poitrinaire et transparente comme l’ensemble d’un beau rêve,
Jeune fille bleue, ravissante comme agate et à peau blanche,
Jeune fille, lampe crystalline…
Կարինե Քոթանճյանին
Գիշերը հոգնած նստել սենյակում,
Նայել շորերիդ ծալքերին լուսե,
Ու լույսը լամպի տխրությամբ անհուն
Գուրգուրե հոգուս հոգնությունը սև:
Լուռ, անձայն նստել մի բաժակ թեյի:
Ձեռքերդ դնես հոգնած ծնկներիս:
Ու հին, փոշեպատ հայելիների
Մշուշում կորած՝ խոնջանա հոգիս:
Եվ սիրել բախտը` պարզ ու երկրային,
Ցանկություններդ մեղկ ու կամակոր
Եվ սիրել քո տան փոշապատ ուղին
Եվ սենյակներիդ տխրությունը գոլ...
1916
à Karinée Kotandjian
La nuit, fatigué, rester dans la pièce,
Regarder les plis souples de ta robe;
Et que la lampe d’une immense tristesse
La fatigue noire de mon âme caresse.
Rester sans un mot, pour un verre de thé,
Et tes mains sur mes genoux fatigués.
Que l’âme se délasse dans les vieilles glaces
Couvertes de poussière, mon âme si lasse.
Et aimer le sort simple et terrestre,
Tes envies noceuses, envies capricieuses,
Aimer le chemin couvert de poussière
Qui mène chez toi, cette tiède tristesse…
1916