• Գլխավոր
  • Մեր մասին
  • Հայկն ասաց
  • Հազարան բլբուլ
  • Սուս կարդանք
  • Լեզվանի
  • Ես եմ
  • Մարդը մարդ է
  • Արի ներշնչանքի
  • Ինչո՞ւ
Art365
  • Մեր մասին
  • Հայկն ասաց
  • Հազարան բլբուլ
  • Սուս կարդանք
  • Լեզվանի
  • Ես եմ
  • Մարդը մարդ է
  • Արի ներշնչանքի
  • Ինչո՞ւ
Մոկաց Միրզա. «Սասունցի Դավթի լսած երգը...»

Մոկաց Միրզա. «Սասունցի Դավթի լսած երգը...»

     Կոմիտասի բանահյուսական նյութերի գրառումների մեջ, բացի քնարական ժողովրդական երգերը, կան նաև էպիական, հերոսական բնույթի երգեր: Դրանցից առավել հայտնի է «Մոկաց Միրզա»  երգը: Այն պատմում է մոկացի Միրզա անունով իշխանի մասին, որին   Կոլոտ փաշան  հրավիրում է հանդիպման ու հյուրասիրում թունավորված ձմերուկով: Վերադարձի ճանապարհին Միրզան մահանում է: Ըստ այդմ էլ` երգն ըստ էության  Միրզայի գովքն է ու նրա մահվան ողբը: Ողբի ու գովքի միահյուսմամբ էլ ավանդաբար ստեղծվել են էպիկական, հերոսական երգերը և էպոսները: Ըստ այդմ էլ այս երգը շատ ընդհանրություններ ունի «Սասնա ծռեր» ազգային դյուցազներգության հետ: Ինչպես և մեր էպոսի գլխավոր հերոսը՝ Սասունցի Դավիթը, Մոկաց Միրզան քաջ է, օժտված ներքին ու արտաքին բարեմասնություններով: Ժողովուրդը սիրում և հպարտանում է նրանով, գովերգում նրան: Բովանդակային այս գիծը հերոսականություն ու առնականություն է հաղորդում երգին, հերոսի մահվան ողբից այն վերածելով դյուցազներգության: Երգի մեղեդին շատ ընդհանրություններ ունի «Սասնա ծռեր» էպոսի երգային հատվածների հետ: Կոմիտասը հիանում էր այս երգով, նրա առնական, դարերի խորքից եկող հեթանոսական շնչով և հաճախ կատարում այն.

 

«Հիշում եմ մի գեղեցիկ օր: Էջմիածնում հյուր էի Կոմիտասի մոտ. նստել էինք նրա փոքրիկ պարտեզում, ստվերաշատ տանձենու տակ: Կոմիտասը նոր էր գտել «Մոկաց Միրզան» և մշակել էր այդ էպիկական հուժկու երգը: Շատ ոգևորված և երջանիկ էր զգում իրեն այդ գյուտով: Կատարեց ինձ մոտ՝ արվեստի բացարձակ կատարելությամբ: Ես հիացած էի և նույնպես երջանկացած: Դեռ միչև այսօր ես հոգուս մեջ տեսնում եմ ոգևորված Կոմիտասին և լսում նրա սրտաբուխ ձայնը: Կոմիտասը հրապուրել, հմայել էր ինձ:

– Այս երգը շատ հին է,- ասաց նա,- հեթանոսական դարերից, թերևս: Տե՛ս, ի՜նչ հզոր ձայներ կան, ի՜նչ խրոխտ շեշտեր: Մեր բարձր լեռներից, շառաչուն ջրերից, խոժոռ ժայռերից են ծագում առել: Մեր քաջ նահատակների հոգուց է բխել այս առնական երգը: Այնքա՜ն հին է նա, որ անշուշտ Ձենով Օհանը երգել է, Սասունցի Դավիթը լսել…»,-հիշում է Ավետիք Իսահակյանը:

 

Բարեբախտաբար պահպանվել է այս երգի Կոմիտասի հիանալի կատարման ձայնագրությունը: Վայելենք երգն ու ընթերցենք ամբողջական բնագիրը.

 

 

Օրն էր ուրբաթ,

Լուս ի շաբաթ,

Գյաշտ էրիր ենք Մալաքյավեն.

Թըղթիկ մ’էկավ Ջըզիրու քաղքեն,

Առին, բերին Մալաքյավեն,

Տվին ի ձեռ Մոկաց Միրզեն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն:

 

Առեց, կարդաց քաղցրիկ լեզվեն,

Էրավ մաղդեն,

Շըլեց աչքեր, կախեց չանեն,

Քաղվավ գույն կարմիր երեսեն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն:

 

Կանչեց, ասավ յուր մշակին,–

Դո՛ւս քաշի Բոզ-Բեդավին,

Վըրա դըրեք թամքը սադաֆին,

Սաֆար կերթամ չուր Ջըզիրեն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն:

 

Գնաց, հասավ չուր Չամբարեն,

Խաթուններ թափան փանջարեն.

Թափան Մոկաց Միրզի թամաշեն,

Չըկեր յուր նըման բոլոր դունիեն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն:

 

Գընաց, հասավ չուր Ջըզիրեն,

Եկան, ժողվան քաղաք զըմեն.

Մոկաց Միրզեն՝

Կարժեր քաղաք զըմեն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն:

 

Խեր չըտեսներ Կոլոտ Փաշեն.

Բաժն էր կոլոտ, բըրչամ երկեն.

Կանչեց Մոկաց Միրզեն,

Տարավ յուր օդեն:

 Բեմուրադ կեներ Կոլոտ Փաշեն:

 

Առեց փարեն, իջավ շուկեն,

Ետու, առեց մեկ բաշըլեն,

Առեց, բերավ, դանակ դեղեց մեկ երեսեն,

Կաժեց՝ կաժ մ’ինք կերավ,

Մեկ ետու՝ Մոկաց Միրզեն:

  Բեմուրադ կեներ Կոլոտ Փաշեն:

 

 Հեծավ զձին Մոկաց Միրզեն,

 Քամեց մաղդեն.

 Շըրջավ բալակ աչքեր, կախավ լամեն.

 Թափավ մըրուսեն,

 Թափավ մազեր կարմիր երեսեն,

 Թափավ բեղեր նազիկ պըռկեն,

 Թափավ դեղին ջուր սիպտակ լեշեն:

   Բեմուրադ կեներ Կոլոտ Փաշեն:

 

Եկանք, հասանք չուր Խընկու դարեն.–

Բարով հասանք չուր Խընկու դարեն.–

Տեսանք ժուռ ժուռ նաշը ներքուց բերեն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն,

 Բեմուրադ կեներ Կոլոտ Փաշեն:

 

Եկանք, հասանք չուր Բըռնաշեն.–

Բարով հասանք չուր Բըռնաշեն:–

Կուժն ու կըթխեն կապած նաշեն՝

Պուտ պուտ արյուն թափեր գետին:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն,

 Բեմուրադ կեներ Կոլոտ Փաշեն:

 

Խաբար տարեք Մալաքյավեն.

Թող խաղա հանաղեն,

Թող խաղա ջանաղեն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն,

 Բեմուրադ կեներ Կոլոտ Փաշեն:

 

Խաբար տարեք Մալաքյավեն,

Խաբար տվեք Բերդի խաթունին.

Թող գա վար յուր թախթեն.

Հանե թազեն, հագնե զհին,

Ինչի՞ բերդի խաթուն է էն:

 Հազա՜ր ափսոս Մոկաց Միրզեն,

 Բեմուրադ կեներ Կոլոտ Փաշեն:

 

Եկանք, հասանք Մալաքյավեն.

Եկանք, մըտանք Միջաթաղ.

Մեկ հանաղեն, մեկ ջանաղեն,

Երկուս կըխաղան էն մեկ խաղ:

 Խաբար տարեք հերկան, մերկան,

 Թանգ Նազլուխան թող տան երկան:

 

Եկան, ժողվան Մոկացիք,

Եկան մոտ Մոկաց Միրզեն.

Տարան դըրին մեջ պողերուն,

Դուռն էլ բացին հարավ քամուն:

 Կացե՛ք բարով,

 հազա՜ր տարով:

 Թանգ Նազլուխան

  թող տա՛ն երկան:

Հեղինակ՝ Հայկ Համբարձումյան

Աղբյուրներ՝ Կոմիտաս, Երկեր, հատոր Ա, 1960

Ժամանակակիցները Կոմիտասի մասին, 1960

Նկարը՝ Ե. Թադևոսյան, Երաժշտագետ Կոմիտասը, 1935, աղբյուրը՝ www.gallery.am

Art 365

08.07.2021

Կոմիտաս, Բանահյուսություն, Սասնա ծռեր, Ավետիք Իսահակյան, ժողովրդական

Հազարան Բլբուլ

Load More

  • Գլխավոր
  • Մեր մասին
  • Հայկն ասաց
  • Հազարան բլբուլ
  • Սուս կարդանք
  • Լեզվանի
  • Ես եմ
  • Մարդը մարդ է
  • Արի ներշնչանքի
  • Ինչո՞ւ

Copyright © 2021 Art365. All rights reserved.