Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի ծննդյան տոնն իր մեծ խորհուրդներով՝ կյանքի նորոգություն, լույսի հաղթանակում, Աստծո ողորմածություն, փրկության ճանապարհի ծնունդ և այլն, իր գեղարվեստական արտացոլումն է գտել հայ միջնադարյան տաղերգության մեջ: Մասնավորապես Սուրբ Ներսես Շնորհալին Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ ծննդյանը նվիրված 24 տաղ ու փոխ է հեղինակել: Ներկայացնելով Սուրբ ծննդյան ավետարանական պատմությունը, այս տաղերը միաժամանակ նուրբ ու քնարական բանաստեղծություններ են, որոնք գեղարվեստական միջոցներով բացահայտում են տոնի հոգևոր խորհուրդներն ու Սուրբ Ծննդի նշանակությունը բոլոր հավատացյալների համար: Art365-ը ներկայացնում էբազմաշնորհ հայրապետի՝ Սուրբ Ծննդին նվիված ներշնչող տաղերից ու փոխերից մի քանիսը:
Ե
ՏԱՂ ՃՐԱԳԱԼՈՒՑԻ ԾՆՆԴԵԱՆ
Այսաւր աւետեաց Գաբրիելի լրումն
Եղանի առ կոյս Մարիամ:
Այսաւր աներբին իննամսեան աճմամբ
Առլըցեալ յարգանդի Կուսին:
Այսաւր գայ Յովսէփ ի քաղաք Դաւթի,
Ընդ Կուսին յայրն իջավանի:
Այսաւր երկնային արքայն մըտանէ
Ընդ երկրաւոր արքային գրոյն:
Այսաւր ազգ մարդկան վերագրին աշխարհագրաւն այն
Յաշխարհըն վերին:
Այսաւր ի Հաւրէ անմարմին ծընեալ Որդի
Նոյն մարմնով ծընանի:
Այսաւր Բանն աննիւթ թանձրացեալ
Հիւթական կերպիւ յայտնեալ երեւի:
Այսաւր լուծանի երկունք անիծից նախամաւրն
Ծնընդեամբ սուրբ Կուսին:
Այսաւր մեզ Դաւիթ տասնաղեաւըն տայ նըշանակ.
Գըտաք յԵփրաթայ:
Այսաւր ըստ Միքիայ Բեթղահէմ ցընծայ`
Տուն եղեալ երկնաւոր հացին:
Այսաւր ըստ Եսայեայ Կոյսըն մայր լինի
Սքանչելեաւք Էմմանուելի:
Այսաւր հոգեղէնք տան որդւոց մարդկան
Աւետիս._ Ծընաւ ձեզ փըրկիչ:
Այսաւր ընդ հովիւսն երգս առեալ գոչեմք.
Ասելով` ըզփառս ի բարձունս:
Զ
ՓՈԽ
Նոր ծաղիկ բըղխէ այսաւր յարմատոյն Յեսսեայ,
Եւ որդի Դաւթի ծնանի Որդին Աստուծոյ:
Րոպէից Տէրն աւծանի արքայ նոր Իսրայելի,
Սրովբէից անտես բնութիւնն տեսանի մարմնով,
Ի լոյսն անմատոյց բնակեալն խանձարրաւք պատի.
Սա անմայր յառաջ ծընեալ, անհայր ծընանի,
Ի բարձունս անբաւ վերնոցն` յայրըն պարագրի.
Երեւի տղայ ծերունին, մանուկ հինաւուրցն,
Անեղն եղանի այսաւր մարդ ճըշմարտապէս.
Յիւր պատկերըն գայ կամաւ կերպարանըն Հաւր,
Սիրով խոնարհի ի մեզ բարձրեալ թագաւորն:
Եկայք զնախատաւն ծնընդեանս վերապատուեսցուք,
Րամեալ մայրութեամբ հաղորդ լիցուք ծնիցելոյն.
Գոհութիւն տացուք նըմին ընդ Հաւր եւ Հոգւոյն,
Սուրբ Երրորդութեանըն փա՜ռք յաւիտեանս, ամէն:
Է
ՏԱՂ ԾՆԸՆԴԵԱՆՆ ՏԵԱՌՆ, Ի ՆԵՐՍԻՍԷ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԷ
Այսաւր ի սկըզբան Բանն, որ ընդ Հաւր միշտ յէութեան,
Ծընանի մարմնով, անյեղապէս գոլով բնութեամբ:
Այսաւր ծոցածին լոյսն, որ յառաջ քան զյաւիտեանս,
Ծագեցաւ յերկրի ի կուսական յորովայնէ:
Այսաւր հինաւուրցն Աստուած էակն եղականաց,
Եղանի մանուկ ի զաւակէ Դաւթի ծընեալ:
Այսաւր յարմատոյն Յեսսեայ բըղխեալ մեզ գաւազան,
Ծաղկեցաւ ծաղիկ կենդանատու տիեզերաց:
Այսաւր զլոյս փառաց, որպէս զաւթոց արկող զինքեամբ,
Խանձարրաւք պատի եւ յանբանից մըսուր բազմի:
Այսաւր սրովբէիւք պարածածկեալ թեւաւք խորհուրդն
Յայտնեցաւ մարդկան ի սուրբ յայրին Բեթղահեմի:
Այսաւր ի հրանիւթ քառակերպեան նըստեալն յաթոռ,
Նըւաստացեալ բառնի ի գիրկըս հողեղինի:
Այսաւր կերակրողըն համայնից կենդանութեանց,
Կերակրի կաթամբ ի կուսական բըղխեալ ըստեանցն:
Այսաւր մոգքն աստեղբ յարեւելից եկեալք ի յայրն,
Երկիր պագին` ոսկի եւ զըմուռ, խունկ ընծայեալ:
Այսաւր որ հովուէրըն զԻսրայէլ հովիւըն քաջ,
Բացաւթեայ հովիւք երգեն նըմա. Փա՜ռք ի բարձունս:
Ը
ՓՈԽ
Նոցին համաձայնեալ եւ մեք ցընծութեամբ
Երգեմք ընդ հովիւսն` ըզփառս ի բարձունս.
Րախճանամք երկրաւորքս ցընծութեամբ երկնայնոցն,
Սրովբէից անտեսն այսաւր տեսանի.
Ի բարձունս անհասն յերկրի երեւի,
Սոսկալին քրովբէից ի գիրկըս գըգուի.
Ի յայրն իջավանի որ յաթոռ ընդ Հաւր,
Երկնից թագաւորն դընի ի մըսուր.
Եւ խանձարրաւք պատի զլոյս փառաց զգեցեալն,
Րամից մարդկայնոց գայ ի փըրկութիւն:
Գովեմք նոր երգով զնորածին արքայն,
Սըմա միայնոյ տացուք այժմ ըզփառս:
Թ
ՏԱՂ ԾՆՆԴԵԱՆ, ՏԵԱՌՆ ՆԵՐՍԻՍԻ ԱՍԱՑԵԱԼ
Նոր եդեմ բանաւոր տընկոյն,
Նոր Ադամն ի քէն հընոյն նորոգող.
Երկակի դիմառից առիթ
Անքակ միութեան Էին ընդեղումն:
Րենական արփիւ առլըցեալ,
Զմինըն մարմնապէս ծընար վերըստին.
Սիրամարգ ոսկետիպ նըկար,
Տատրակ ողջախոհ, մաքուր աղաւնի:
Երեւեալ ծաղիկ գարնայնոյ,
Վարդ, մանիշակ, քըրքում, շուշան վայելուչ.
Սարդիոն, յակինթ, դահանակ,
Յասպիս, կարկեհան, զըմրուխտ, շափիւղայ:
Ի տիպ վակասին յեռեալ
Կայծ եւ տըպազիոն նորն Ահարոնի.
Երկնագոյն աւդամանուած շար,
Բեհեզ եւ ծիրանի` նիւթ նոր խորանիդ:
Րակերտեա համասեռիցս ելք,
Ընդ քեզ վերաբերիլ յառ ի քէն ծագումն.
Գոչելով զեռահիւսակ նուագս,
Երիցն ի միումն յաւէտ միշտ ըզփառս:
ԺԴ
ՏԱՂ [ԾՆՆԴԵԱՆ], ՏԵԱՌՆ ՆԵՐՍԻՍԻ ԱՍԱՑԵԱԼ
Աստուծոյ ողորմութեանցըն ազդեցումն
Յառաքումըն միածնին Հաւր ի յերկիր,
Համբաւ ահեղ երեւեցաւ յաշխարհի
Առ ի քէն, Երուսաղէմ, քաղաք Դաւթի:
Թագաւորք եկին առ քեզ ահաւորք,
Եւ զաւրաւք պատեն ըզդրունըս քո, Սիոն.
Աստղ ունին փայլատակող` առաջնորդ,
Յարեւելից գան ի հարաւ փութապէս:
Արքայի ծընիցելոյ են ի խընդիր
Եւ սիրով նըշան հայցեն բերել ի մէջ.
Ո'չ կարես թաքուցանել, ո՜վ սուրբ քաղաք,
Զի յերկնից է տեսութիւնըն, զոր ուսան:
Փութա՛, հա՛րց ըզմարգարէն, որ եւ ասէ`
Ուր ծընանի արքայն հրէից կուսածին.
Ի բարբառոյ խուժադուժիցն աւետեաց
Խռովեցաւ Երուսաղէմ եւ Հերովդէս:
Յիրաւի դու խըռովիս, ո՜վ Հերովդէս,
Զի երկնաւոր արքայն իջեալ բառնայ զթագդ.
Որոյ իւր են յաւիտեանքն ըստ Յակոբայ,
Նա կանգնէ զաթոռ Դաւթի յաւիտեան:
ԺԵ
ՓՈԽ
Իսկ դու ընդէ՞ր ես խռովեալ, Երուսաղէմ.
Հակառակ քո փրկութեանըդ վարանիս,
Զի յազգէ աբրահամեան է շառաւիղն,
Եւ յարմատոյն Յեսսեայ ծաղկեալ է գաւազանն:
Երանեն, քեզ երանեն, քեզ երանեն,
Ամենայն ազգ եւ ազինք քեզ երանեն.
Քեզ փըրկիչ եւ ազատիչ յայտնեալ այսաւր,
Եւ մեզ պարտ է այնըր լուսովըն զարդարիլ:
Դու խընդա եւ զուարճացիր, Երուսաղէմ.
Ուրախացի'ր բերկրեալ, ցնծա', մայրաքաղաք.
Ձայն աւետեաց հընչեաց յերկնից առ ձեզ, մարդիկ.
Ելէք տեսէք ի Բեթղահէմ` զըսքանչելիս:
Հրեշտակաց իմն է բարբառս այս սոսկալի,
Եւ զաւրաց երկնաւորացըն` շուրջ զայրիւն.
_ Աւրհնութիւն Հաւր ի բարձունս, _ երգեն զուարթունք, _
Եւ յերկիր խաղաղութիւն որդւոց մարդկան:
Մեծարի այսաւր Կուսիւն մայրըն Սառա,
Պայծառանայ հայր Աբրահամ սուրբ ծերունին,
Զի աւետեաց Որդին եկեալ հիւր առ նմա
Հաղորդս առնել ուրախութեան ընդ զաւրս երկնից:
Որք էաք մեղաւք կապեալ ի յԱդամայ,
Քրիստոսիւ արձակեցաք ի կապանաց,
Եւայիւ դատապարտեալ ազգըն կանանց
Մարիամաւ ազատեցան ի յանցանաց:
Ընդ նոսին համաձայնեալ ուրախութեամբ.
Երգեմք եւ մեք Տեառն Աստուծոյ. Փա՜ռք ի բարձունս:
Աղբյուրը՝ Մատենագիրք Հայոց, ԻԱ հատոր, ԺԲ դար, Ներսես Շնորհալի, գիրք Ա, Երևան, 2018: