Սեպտեմբերի 3-ը բանաստեղծ, թարգմանիչ Հակոբ Մովսեսի ծննդյան օրն է: Նա ութ բանաստեղծական գրքերի հեղինակ է: Վերջին տարիներին «Գրառումներ» անունով լույս են տեսել նաև բանաստեղծի՝ գրականության ու արվեստի վերաբերյալ մտորումների ու էսսեների հատորները: Հակոբ Մովսեսի թարգմանությամբ են հրատարակվել Յոհաննես Բուբրովսկու, Ռայներ Մարիա Ռիլկեի, Թոմաս Մանի, Ֆրիդրիխ Նիցշեի, Ֆրիդրիխ Հյոլդեռլինի և Գևորգ Թրակլի ստեղծագործությունները: Ընթերցողները գնահատում ու սիրում են Հակոբ Մովսեսի պոեզիան հայ հին շարականներով ու միջնադարյան տաղերգությամբ ներշնչված ինքնօրինակ պատկերամտածողության ու ոճավորման, արդի բանաստեղծությանը ոչ բնորոշ էսթետիզմի և, իհարկե, ոսկեղենիկ լեզվի համար: Վայելե՛նք սիրելի բանաստեղծի մշտապես ներշնչող ստեղծագործությունները:
ՍԵՐԸ
Սերն անուն չունի: Կամաց մոտենում -
Եվ իր անունը նա մեզ է դնում:
Հույսը իր վերջին շապիկն է հանում
Եվ արտասվելով մեզ է հագցնում:
- Օրապահիկն է քարերին բացում,
Բայց չի ուտում, այլ - մեզ է մատուցում:
Սերն անուն չունի - մերկ և անանուն,-
Բայց նա բոլորիս անուն է դնում:
Ֆլորա
Գիշերվա քամի՞ն շշնջաց դարձյալ:
Ջրերին իջած ա՞ստղ էր հուրհրան…
Ի՞նչ անուններ են գիշերով բուրում
մեր շրթունքները: -
Ով մերը չեղավ` կանչում ենք նրան:
Ում կորցրեցինք` նա մնաց մերը:
Ում կորցրեցինք…
Ինչպես վարդը այն
անցած մայիսի, վարդը բուրավետ,
որի չորացած թերթերը սակայն
մենք մի սիրելի գրքի էջերում,
չգիտես ինչու,
պահում ենք հավետ:
Իմ հիշողության պարտեզների մեջ
քեզ ինչպե՞ս կանչեմ,
ինչպե՞ս կրկնեմ անունը քո թանկ:
- Բայց անուններ կան,
որ պիտի չասենք,
այլ գիշերվա մեջ, հանկարծ զարթնելով,
պիտի հեկեկանք:
Մորս
Եվ քամիներն ահա
ճանապարհներ դարձան, -
ես գնում եմ հեռու,
ես գնում եմ հեռու:
Եվ թափուր են մնում
օրորոցներն անձայն,
և մանուկներն այնտեղ
էլ չեն տեղավորվում:
Եվ մեզ ի՞նչ է մնում
կորցնելուց բացի, -
և մեր դուռն են թակում սկիզբ ու վերջ, -
և ասում ես դու ինձ`տե՛ս,
երկինքը հեռվում,
և աստղերը` անծայր երկնքի մեջ:
Ես ելնում եմ հիմա
և գնում եմ ահա,
գիտեմ` ինձ հետ դու չես գալու, -
դու մնում ես հեռվում -
դու մնում ես հեռվում`
մանկությունս այնտեղ
պահպանելու:
ՕԳՈՍՏՈՍ
Ա
Իսկ մատնեմատի քունքերակին մեր
մեն-միակ կյանքի
իսկ մատնեմատը հպած շուրթերին
մեր միակ մահվան,
իբրև հարսնացու ցնծության բոբիկ նվիրակների,
որ, երբ աչքերս բարձրացրինք, կանգնած էր արդեն,
կեսօրվա ոսկյա դարպասների դեմ, -
այս օգոստոսը, վառ ու շեշտակի,
որ զուգակցում է մեր երազները
իր այսաշխարհիկ բոցավառ երթին և իր վիթխարի
վատնումներին և շռայլումներին․․․
**
Բայց ես իմացա, թե քեզ հովիվներն ինչպես են
կանչում սարերի վրա,
կամ ինչ անուն են քեզ հավերժության կույսերը տալիս,
և քո դեմ ելա սարերի լանջին․․․
Քամին քո բույրն է բերում թևերին, քամին՝ թևերի՜ն,
և այս ի՞նչ հսկա լռության տուն են ոսկեքարերով շարում շարունակ
հույսը և որմնադիր։ - Եվ թող իմ ձայնը երգելուս
պահին այնպես ղողանջի,
որ չզլանա վկայություն տալ ինձ համար նրա
երրորդ սրահում
զվարթունները այս օգոստոսի։
(Բայց ես չէի երգում, և, հայտնվելով, ինչպե՞ս
գտար ինձ
հազարի միջից, սեր իմ, իմ անգին, և մոտեցար ինձ,
և ամբողջ գիշեր իմ շրթունքները ղողանջում էին քո շրթունքներին,
և ամբողջ գիշեր իմ տաս մատներից հոսող գոհության կապտաթույր կաթով
ես ունայնությանց յոթ պուլիկները հատ-հատ լցրեցի)։
Բ
Այս օգոստոսը՝ վառ և շեշտակի, դռների դիմաց, հոգու ժամերին։ -
Եվ ամենայն ինչ՝ նրա սեղանին, թարմ ու հյութալի,
թաթախված հեռու, երկնային մաքուր հանքերից բերված
անցողիկության կապտավուն աղով,
որ մեր խաղաղ երգելով այստեղ սղկեցին։
Եվ ամենայն ինչ՝ նրա կաթնաթույր պարանոցի շուրջ,
իբրև շողշողուն սաթ և մարգարիտ՝
շարված վախճանի անվախճան թելին․․․
**
(Ինչքա՜ն երգեցինք մենք կեսօրներին,
ի՜նչ լռություն էինք լռում քո մասին,
ո՜վ դու օգոստոս, ո՜վ դու երգեցիկ,
որ, զվարթ նստած մեր ցնորքների յոթնանիվ սայլին,
ճիպոտդ՝ կարմիր եզան գավակին,
իջնում էիր քո կանաչ սարերից,
և ճռիկներով ասեղնագործած մթնշաղների թաշկինակները
նետելով ցածրիկ մեր տանիքներին՝
վերջին բլուրի լանջին շրջվելով՝ նայում էիր մի պահ
և ղողանջելով թեքվում էիր դեպի
կապույտ աստղերը Օշական գյուղի)․․․
**
Բայց ի՞նչ են երգում այս ոսկեսանր թռչունները լույսի,
ի՞նչ են գեղգեղում՝ իջած ցնծության ցանկապատերին,
բայց ի՞նչ է երգում այս լռությունը՝
արևածաղկի ատամնաշարն իր սևաթույր բացած
և արնակարմիր շուրթերով կրքի ու կակաչների․․․
Այս օգոստոսը՝ դարպասների դեմ,
որ հրկիզում է մահիճները և - ծնկներին դնում
անանց վայելքի իր աղջիկներին։ -
Եվ մատնեմատը դնում է հանկարծ մեր բաց սրտերին։
Եվ այս էլ արդեն որերո՜րդ անգամ մի գիշերվա մեջ
հանկարծ արթնանում և հեկեկում ենք
առանց պատճառի։
- Մեզ ի՞նչ կմնա այս շքեզաշուք փողփողումներից,
օգոստոս ամիս։
Մեզ Ի՞նչ կմնա կյանքի շողշողուն
այս ամառվանից։
Քո զամբիկները՝ կայտառ և թուրինջ, այստեղ են հիմա՝
մեր հովիտներում, իսկ վաղը թախծի ո՞ր բլուրներից
պիտի խրխնջան, ժամանակի ո՞ր լեռնապարներին
պիտի որոնենք պայտերը նրանց։
**
- Գնամ, բայց գնամ նրանց հետքերով
և վրանները մտնեմ անհաշիվ հուսահատների
և փարախները մտնեմ մենության,
մեր մոռացության կուսանոցները շքեղ այցելեմ
և դռներից կախ զանգն հնչեցնեմ
լույսի հեռավոր մենախցերի
և ձայն տամ բլրից․
այս օգոստոսը ձեզ չի՞ հպանցել, ձեր զգեստները
դեռ չե՞ն մոխրացել նրա անցումից,
նրա ձիերը դեռ չե՞ն հայտնվել ձեր բլուրներին,
ո՜վ դուք տղաներ Մեղրի գավառի։ -
Ձեր երկրի նուռը և՛ ցամաքում եմ ճաշակել, և՛ բաց ջրերի վրա,
սակայն, ասում եմ, լավագույն նուռը
մեր հիշողության կանաչ ճյուղերին
էլի այն կարմիր նուռն է մնալու, որ ամեն գիշեր,
երբ աստղը կապույթտ լույսով է ցողում բռնակ և ծխնի,
յոթ համբույր հետո սկսում է ճաքել
շուրթերի վրա մեր ուշաթափված սիրեցյալների․․․
Գ
Եվ ամենայն ինչ՝ թարմ և հյութալի,
ասես թե շնորհ և ողորմություն,
և ամենայն ինչ՝ հոգու ժամերին․․․
Եվ թարմության լուսաբացների,
Հացը՝ իբրև լույս, լույսը՝ իբրև աղ։
Խեժն անմահության։ Մեղրը տենչանքի։ Յուղը ցնծության։
Ամառվա բարձր դեզերի կողը
խրված եղաններն անվախճան խոսքի։
Եվ մանգաղները՝ անասացության արտերի եզրին։
Եվ կալսիչները, որ ծածկերի տակ
փառաբանության ցորենի միջից
զտում են մանրիկ որոմը մաղձի։ -
Եվ հույսը, իբրև թթխմորն արդար գալիքի հացի։
Մթնշաղները, որ թռչում-գալիս և զնգում էին՝
թառած մանկության այծեղջյուրներին։
Ապա աստղառատ ընծայականը կեսգիշերային երկնքի՝ ահա
գրված ջրերին։
Եվ դեռ շա՜տ բաներ,
որ հիշողության չեն տրվում բնավ
կամ խուսափում են խոսքի կարթերից․․․
**
- Եվ, հանկարծակի, այս մեկը նաև՝ մահը ոսկեշուրթ,
որ երեկոյան իջնում էր անխոս
մաքուր ջրերի աջափնյակներից։
Մենք նրան դեմքից չճանաչեցինք, ոչ էլ աչքերից,
բայց երբ մոտեցավ և, մեզ այրելով
իր նայվածքների անսահմանությամբ,
մեզնից ճանապարհն հարցրեց Լանջիկ
բլրանախշ գյուղի,
բարբառը նրա մեզ հիացրեց և իսկույն մատնեց,
որ հայտնվել է ուրի՜շ կողմերից։
**
Այսքա՜ն լիություն, այսքա՜ն սպասում
մեր շրթունքներին․․․
Ամառն իր ափն է բացում մեր առջև,
և մեր աչքերն է շլացնում այնտեղ մի մեծ ադամանդ։ -
Ո՞վ էր, որ այսօր, լուսաբացի դեմ,
սուլելով իր թավ, մեծ գամփռներին,
իջավ սարերից և մեր շեմերով անցնելիս՝ հանկարծ
իր մաքուր շնչով մեր պարտեզներում
բորբոքեց վարդը մեր երազների։
- Դու, ընդդիմախոս,
ի՞նչ ունես այստեղ մեզ առարկելու․
չէ՞ որ վճիռը անհողդողդ ձեռքով
մեր ճակատներին գրված է մաքուր,
և մահվան գիրը՝ աստ ընթեռնելի․․․
Դ
Ես սիրո համար եղա, սիրելիս,
ես սիրո համար․․․
Ինձ սենյակդ տար,
լուսամուտներդ ամուր քողարկիր,
և քո համրության սկահակները թող լցված լինեն
իմ համբույրների նռներով կարմիր։-
Ի՞նչ ձայն է գալիս, ի՞նչ ձայն եմ լսում
ես քո պարտեզից։
Հա, ես հասկացա․ ես մոռացել եմ
փակել երգեցիկ դռնակը նրա,
և կեսգիշերին սարերից հովտի ջրամբարներն իջնող
եղջերուներն են ներս մտել այնտեղ․․․
Եվ կամ էլ փոքրիկ քո պատուհանին
թեքված դեղձենու խշխշան ճյուղից
ինձ երեկոյան քեզ մոտ ուղեկցող
տատրակի զույգն է մնչում մեղմաձայն։
Կամ էլ երևի դիմացի գետի զուլալ ջրերում
կարմրախայտ բռնող
երկու ձկնորս են, խանդից վառվելով,
խոտերին պառկած սպասում անձայն․․․
**
Այնքա՜ն լիություն՝ ամառվա կանաչ ցանկապատերին։
Երկինքը իջնում և գիշերները աստղային անխառն
Դրամներով է շռայլ վճարում մաքուր ջրերին։
(Դուք, երեխաներ, երազների մեջ հանկարծ չդիպչեք
բամբ թմբուկներին)։-
- Գիշե՜րն է թևում, և իրենց ճերմակ սավանների մեջ
մեռյալներն են անխռով տևում։
Դուք, երգահաններ, մեղեդիները ձեր անզուգական
մի՛ ցողեք ցավով։
Եվ թող բրուտներն այսօր կուժերը
լացով չթրծեն։
Եվ աղջիկները թող թերթ-թերթ բացվեն։
Իսկ ովքեր արդեն առաջին սիրո շապիկն են հագել,
թող այսօր իրենց սիրելիներին այնպես սպասեն,
ինչպես գիշերվա կիսվելու պահին
այս օգոստոսն է ցանկապատի մոտ
մազերը արձակ սպասում թաքուն
վարդերը ձեռքին հարավի զնգուն ջրերով իջնող
իր ցնորքների վերջին կիրակվան․․․
**
Ես սիրո համար եղա սիրելիս: –
Մինչև լուսաբաց… Մինչև լուսաբաց…
Խնձորենու տակ քո երակների,
քո սրտի վրա, բույրերի խորքում
կրծքերիդ բացված մանուշակների:
Մեզ ի՞նչ կմնա այս գիշերվանից:
Ի՞նչ կմնա մեր շուրթերի վրա:
Մինչև լուսաբաց, երբ արևելքում կհնչեն կրկին
պկու և սրինգ, և քո քույրերը, զարթնելով քնից,
կգան-կկանգնեն դռնակի դիմաց քո ցանկապատի:
Ու՞ր է, ասա մեզ, որտե՞ղ է հիմա, կհարցնեն քեզ,
ցույց տուր մեզ տեսնենք`
որտե՞ղ ես թաքցնում քո սիրեցյալին:
Դու լաց մի եղիր, դու մի հեկեկա:
Դու նրանց ասա` իմ սրտի մեջ էր, իմ կրծքի վրա,
իմ շշուկների հովիտներում էր նա ամբողջ գիշեր:
Դու նրանց ասա, որ առավոտյան,
երբ բաժանումի աստղը ցոլցլաց ջրերի վրա,
երբ երեք անգամ հավը խոսեց, և
հանկարծ բացվեցին դռները լույսի,
նա վերջին անգամ
շուրթերս ծածկեց իր համբույրներով
և իր ոսկեսայր նետ-աղեղն առած`
ամռան վառվռուն սարերը ելավ այծյամի որսի…